28
M
цsяlman Шяrqinin ilk dцnyяvi dюvlяti 28 may 1918-ci ildя
yaranmıшdır: bu - iki il яrzindя юz mцstяqilliyini bolшeviklяrin
Qızıl Ordusundan vя onların яlaltıları olan ermяni Andranikin
dяstяlяrindяn qorumuш Azяrbaycan Demokratik Respublikası
(
ADR) olmuшdur. Tцrkiyя ilя sцlh vя dostluq haqqında mцqavilяyя яsaslanaraq,
Azяrbaycan hюkumяti hяrbi yardım цчцn ona mцraciяt etmяli olmuшdu
(12/6/1918-
ci il) – tezliklя Nuri Paшanın komandanlıьı altında tцrk qoшunları vя
onlara qoшulmuш Qafqaz Иslam Ordusu, bolшeviklяrin Ordusunu Gюyчay altında
darmadaьın edяrяk, Gяncяyя girmiшdi. Bu dюvrdя чox gцclц olan vяtяnpяrvяrlik
ruhu Mяшяdi Cяmili Azяrbaycan musiqi tarixindя ilk hяrbi marш yazmaьa sюvq
etmiшdi – onun sюzlяri 16-yaшlı gяncяli Salman Яhmяdliyя mяnsub idi. Bu marш
Mяшяdi Cяmil tяrяfindяn yaradılmıш uшaq xorunun ifasında Bakının alınması цчцn
yola dцшяn birlяшmiш Azяrbaycan-Tцrkiyя hяrbi birlяшmяlяrinin юnцndя tяntяnяli
surяtdя sяslяndirilmiшdi. Xorun dirijoru mцяllif – Mяшяdi Cяmil, solist isя gяlяcяk
mцьяnni Bцlbцl idi …
1919-
cu ildя musiqiчinin hяyatında möhöm hadisя baш verir – Mяшяdi Cяmil ailя
qurur: onun sevgilisi Mяшяdi Yaqub qızı Dцrdanя xanım idi. Toy Mяшяdi Cяmilin
чoxlu sayda dostlarının-mяslяkdaшlarının iшtirakı ilя keчmiшdir – bir neчя gцn
davam etmiш bu musiqili bayramı yцksяk incяsяnяti hяmiшя qiymяtlяndirяn
gяncяlilяr uzun mцddяt xatırlamıшlar...
Bakıda, Dюvlяt Teatrında (1919-cu ildя) xanяndя Seyid Шuшinskinin, opera
mцьяnnisi H.Sarabskinin, artistlяr M.Яliyevin, R.Dяrяblinskinin, Я.Шяrifovun,
A.Anaplinskinin, tarzяn Mяшяdi Cяmil Яmirovun, Шirinin vя mцьяnni Иslamın
iшtirakı ilя “Шяrq konsertlяri” keчirilmiшdi. Yekunda И.Aшurbяyovun iki hissяdяn
ibarяt “Azяrbaycan” dramı tяqdim edilmiшdi – mяsul шяxs H.Sarabski idi.
Gяncяdя Azяrbaycan Demokratik Respublikasının birinci ildюnцmцnön qeyd
olunduüu gцnlяrdя (1919-cu il) uшaq xoru mцяllif Mяшяdi Cяmilin rяhbяrliyi altında
hяrbi marш ifa etmiшdi – solist gяnc Bцlbцl olmuшdu. Lakin, tяяssцf ki, mцsяlman
Шяrqinin ilk dцnyяvi dюvlяti (ADR) 1920-ci ilin aprel ayının 28-dяk yaшadı –
bolшeviklяrin 11-ci Qızıl Ordusu ermяni dяstяlяrinin kюmяyi ilя Bakıya “girdi” vя
qanlı qırmızı terror baшlandı …
Sovet hakimiyyяtinin Azяrbaycanda qяlяbяsindяn sonra (1920-ci il) Mяшяdi Cяmil
xanяndя Malıbяyli Яsgяrlя vя kamanчaчalan Bюyцkkiшi Яliyevlя dяfяlяrlя tяшviqat
qatarında – “tяшviqat briqadası” ilя respublikanın bir чox шяhяr vя kяndlяrini
gяzmiш, яhali ilя mяdяni-tяbliьat iшi aparmıшdı. Adları чяkilяn musiqiчilяrin
konsertlяri daimi tamaшaчı rяьbяti qazanırdı …
Иstedadlı gяnclяrin yaradıcılıq fяaliyyяtinя cяlb edilmяsi mяqsяdilя, Цzeyir
RESPUBLİKA