92
peшяkar musiqi mяdяniyyяti ilя hяr hansı bir ziddiyyяtdя olduьu yalnız zahirяn
elя gюrцnцr. Hяmчinin, aydın oldu ki, digяrlяrinin hяr hansı bir ziddiyyяt axtardıьı
yerdя qяribя hяmrяylik vя harmoniya mюvcuddur: amma bu hяr iki “mцhiti” yaxшı
юyrяnmяk vя onları “mяntiqlя” birlяшdirmяyi bacarmaq lazımdır. Muьam Шяrq
xalqlarının “iliyinя” vя “qanına” iшlяmiшdir, bu musiqi tяfяkkцrцnцn яn orijinal
formalarından biridir: sonsuz, lakin mцяyyяn musiqili-bяdii “чяrчivяlяrя” salınmıш
improvizasiyadır. Шяrqdя simfonizm цslubunun prinsip cяhяtdяn qяrb цslubları ilя
цst-цstя dцшяn юz цsulları iшlяnmiшdir: variantlılıq, dяyiшkяnlik, яsas mюvzunun tez-
tez tяkrarlanması, mюvzudan intonasiya “rцшeymlяrinin” чıxarılması, kulminasiya
cazibяsi vя s. Яlbяttя ki, bunların mюvcudluьu ilя hesablaшmamaq mцmkцn deyil.
Mяn anladım ki, muьamın mцasir orkestr dilinя “чevrilmяsi” gяrginliyi nяinki
azaldar, яksinя onu artırar. Hяm dя, muьamın sяrt, “sarsılmaz” kanonları onu
юyrяnяn, юz tяxяyyцlцnц ona tabe etdirяn шяxsin яlindя mцdrik vя чevikdir. O da
aydın oldu ki, qяdimliyinя baxmayaraq, muьam heч dя arxaik deyil: o tяbii шяkildя
simfonik partituraya sıьıшır vя bununla юzцnцn mяhdudiyyяtsiz imkanlarını tяsdiq
edir. Bizim чox qяdim Azяrbaycan folklor muьam janrının mцasir simfonik orkestr
dilinя “чevirmяk” ideyasını dahi Bцlbцl mяslяhяt gюrmцшdц. Tяklif olunan ideya
tam mяnası ilя mяnim gюzlяrimi qamaшdırdı – mяnim dя haradasa hiss etdiyim,
lakin hяlя tam aydın olmayan, dumanlı gюrцnяn simfonik muьam.… Bundan
яlavя, o, Bakı Konservatoriyası yanında folklor kabinяsinin rяhbяri kimi, mяnim bu
iшimя Azяrbaycan xalq musiqisinin gюrkяmli sяrraflarını – tarzяn Qurban Primovu
vя xanяndя Seyid Шuшinskini dя cяlb etdi. Mяn onların evinя gedirdim, onları
юz evimя dяvяt edirdim, dinlяyirdim, dinlяyirdim, mяslяhяtlяшirdim. Яsяrlяrin
цzяrindя iшlяyяrkяn, mяn Qurban dayının dяmlяdiyi zяncяfilli чayından чox
iчmiшяm – lakin indi mяnя elя gяlir ki, чay yox, onun tarının simlяrindяn sцzцlяn
muьam melodiyasının eliksirini iчmiшяm.… Mяn onların sяnяti vя mяslяhяtlяri
sayяsindя simfonik muьamlar yazmaьa baшladım vя hяr dяfя onlarla birgя yox-
layırdım – nяyi vя necя yaxшı etmяk lazımdır. Hяmчinin iki gюzяl aшıьa: Mirzяyя
vя Яsяdя olan minnяtdarlıьımı xoш sюzlяrlя xatırlamaya bilmяrяm – onların dяrin
biliyinin vя ustalıьının mяnim цчцn tayı-bяrabяri olmamıшdır. Xanяndя Cabbar
Qaryaьdı oьlu da muьamların notlara kючцrцlmяsinin tяrяfdarı olmuшdur vя bu
iшdя bilavasitя misilsiz kюmяk gюstяrmiшdir – bцtцn bunlar mяnя чox yardım edir
vя ruhlandırırdı. Belя bir hadisя yadımdadır: 1939/40-cı tяdris illяri idi – mяn o
zaman Bцlbцlцn musiqi kabinяsindя iшlяyirdim. Bir dяfя
Konservatoriyaya gяlяrkяn gюrdцm ki, Bцlbцl pillяkяnlяri dцшяn qoca adamın
qolundan ehtiramla tutub. Mяn yaxınlaшdıqda Bцlbцl dedi: “Cabbar яmi, bilirsяn
bu kimdir? Bu Mяшяdi Cяmilin oьludur!” Saчları aьarmıш adam mяnя baxdı,
gюzlяri yaшardı vя biz qucaqlaшdıq. Bцlbцl hюrmяtlя soruшdu: “Cabbar яmi,
bяlkя bir шey oxuyasan, Fikrяt isя notlara kючцrsцn?” 80 yaшlı xanяndя Bцlbцlцn
sюzlяrini yerя salmadı vя yuxarı qalxdı. Sinifdя, dяfi olmadan, royalın цzяrindя
Xanяndя Cabbar Qaryaьdı