Ìÿøÿäè Ñöëåyìàí áÿyèí õàòèðÿëÿðèíäÿí:
–
Ùàúû Ùàúûàüàíûí êàðâàíñàðàñûíäà Yóñèô áÿy Äàäàøîâëà íÿðä îyíàyûðäûã. Áèðäÿí ãàðäàøûì
Ìàíñóð òÿíýèíÿôÿñ ýÿëäè âÿ äåäè: «Ìÿøÿäè Ñöëåyìàí, òÿëÿñ, yîõñà Ìÿøÿäè Çåyíàë õàíÿíäÿíè þë-
äöðÿúÿê». Îðà ýåäèá, íÿ ýþðñÿê yàõøûäû. È÷ÿðèøÿùÿðäÿ ìèëyîí÷óëàðäàí áèðèíèí îüëóíóí òîyóäóð.
Ìÿøÿäè Çåyíàë äà òàïàí÷àíû õàíÿíäÿíèí áîüàçûíà ñûõûá ãûøãûðûð: «Ùà÷àíà êèìè õàðèú îõóyàúàã-
ñàí?» Îíó áèðòÿùÿð ñàêèòëÿøäèðäèì, õàíÿíäÿíè äÿ ìÿúëèñäÿí yîëà ñàëäûì. Î âàõòëàð Áàêû òîyëàðûí-
äà yàõøû àäÿò âàðäû – áåëÿ ñàâàäñûç õàíÿíäÿëÿðè ìÿúëèñäÿí ãîâàðäûëàð. Îíëàð þçëÿðè äÿ óòàíûá áèð-èêè
ày úàìààò àðàñûíà ÷ûõìàçäûëàð.
Ìÿøùóð òàðçÿí Ñàäûãúàíû èëê äÿôÿ Òèôëèñäÿ, áèð ìÿúëèñäÿ ýþð-
äöì. Îíóí èôà òÿðçè ùåyðàí îëäóì. Ñþçöí ùÿãèãè ìÿíàñûíäà Ñàäûãúàí
ìàùèð ñÿíÿòêàð - ÿñë âèðòóîç èäè. Î, òàðû ñèíÿñèíÿ ãàëäûðûá ñàõëàyûð âÿ
îíó ÷ÿíÿñèíÿ ñûõûðäû. Òàðûí ãîëóíó ìöìêöí ãÿäÿð yóõàðû ãàëäûðàðäû
êè, ñîë ÿëè yîðóëìàñûí. Àðàäà òàìàøà÷ûëàðû úóøà ýÿòèðìÿê ö÷öí yàëíûç
ñîë ÿëèíèí áàðìàãëàðû èëÿ ÷àëàðäû, yÿíè ìèçðàáû ñèìëÿðÿ òîõóíäóðìàç-
äû. Áÿçÿí äÿ òàðû áàøûíûí öçÿðèíäÿí ãàëäûðûá ÷àëàðäû. Àäÿòÿí áó öñóë-
äàí àøûãëàð èñòèôàäÿ åäèð. Áåëÿëèêëÿ, Ñàäûãúàí ùÿì þç ìÿùàðÿòèíè, ùÿì
äÿ òàðûí èìêàíëàðûíû íöìàyèø åòäèðèðäè. Î ãÿäÿð ýþçÿë ÷àëàðäû êè, ùÿò-
òà îíóí èôàñûíà ãóøëàð äà úàâàá âåðÿðäè.
Áàêûyà ãàyûäàíäàí ñîíðà Ñàäûãúàí ùàãäà àòàìà äàíûøäûì. Áó,
Ìÿøÿäè Ìÿëèê áÿyè ÷îõ ìàðàãëàíäûðäû. Áèð ìöääÿòäÿí ñîíðà Ñàäûã-
úàí êîíñåðò âåðìÿê ö÷öí Áàêûyà ýÿëèð. Àòàìëà îíóí êîíñåðòèíÿ ýåò-
äèê. Î, ìÿùàðÿòëÿ ÷àëûðäû. Êîíñåðòäÿí ñîíðà àòàì äåäè êè, îíó ùþêìÿí
áèçèì åâÿ ýÿòèð. Åðòÿñè ýöí Ñàäûãúàíû ãîíàã ÷àüûðäûì. Î âàõòäàí Ñàäûãúàí
àèëÿìèçèí ÿí ùþðìÿòëè âÿ yàõûí àäàìû îëäó. Ùÿð äÿôÿ Áàêûyà ýÿëÿíäÿ àyëàð-
ëà áèçäÿ ãàëàðäû. Ñàäûãúàíëà Ìÿøÿäè Ìÿëèyèí ñþùáÿòëÿðè ÷îõ ìàðàãëû îëàðäû.
Ìÿøÿäè Ñöëåyìàí ìÿøùóð ïîëyàê ìåìàðû Èîñèô Êàñïåðîâè÷ Ïëîøêî
èëÿ äîñòëóã åäèðäè. Àðõèâèìèçäÿ èêè øÿêèë ñàõëàíûëûð. Ñöëåyìàí áÿyÿ àâòîãðàô-
ëà áàüûøëàíàí áèðèíúè øÿêèëäÿ Èîñèô Ïëîøêî âÿ õàíûìû Ñàáèíà Âëàäèñëàâîâíà,
èêèíúè øÿêèëäÿ èñÿ îíëàðûí îüëó áàëàúà Yóçåô ÿêñ îëóíóá.
Ìÿøÿäè Ñöëåyìàíûí äîñòëàðû àðàñûíäà ìèëyîí÷ó Ìóñà Íàüûyåâèí îü-
ëó Èñìàyûë äà âàðäû. Î, âÿðÿì õÿñòÿëèyèíäÿí ÿçèyyÿò ÷ÿêèðäè. Ùÿêèì Ìÿì-
ìÿäðçà Âÿêèëîâ Àüà Èñìàyûëû ìöàyèíÿ åäÿíäÿí ñîíðà îíóí àòàñûíà äåäè:
«
Îüëóíóí âÿçèyyÿòè ÷îõ àüûðäûð, òÿúèëè òÿäáèð ýþðìÿê ëàçûìäûð, yîõñà óøàã
ÿëäÿí ýåäÿð. Èñòÿyèðñÿíñÿ, þçöì Àüà Èñìàyûëû Èñâå÷ðÿyÿ àïàðàðàì. Áèð èë
ìöàëèúÿ åäèá, ñîíðà îíó ñàü-ñàëàìàò åâÿ ýÿòèðÿðÿì. Áó èøÿ 50 ìèíÿ yàõûí
ïóë ëàçûìäûð». Àüà Ìóñà èñÿ äåyèð êè, àíúàã 10 ìèí âåðÿ áèëÿð. Áóíóíëà äà
ñþùáÿò áèòèð. Àììà Àüà Èñìàyûëûí ñÿùùÿòè äàùà äà àüûðëàøûð. Áåëÿ îëäóãäà
Àüà Ìóñà îüëóíóí ìöàëèúÿñèíÿ 50 ìèí ïóë àyûðûð âÿ yåíèäÿí îíó ùÿêèìëÿ
60
Èñìàyûë áÿy Íàüûyåâ
(1898)
Òàðçÿí Ñàäûãúàí